Afgelopen periode zijn er al veel stappen gezet om meer kansen te bieden voor risicovol spel. Wetenschappelijke kennis over risicovol spelen worden steeds vaker vertaald naar bruikbare tools voor het bevorderen van risicovol spel. Hierna volgt een greep uit de beschikbare tools die kansrijk kunnen zijn in de Nederlandse context.
Outsideplay.org
Outsideplay.org is een website waar allerlei informatie en tools worden aangeboden voor ouders en professionals om meer risicovol te spelen. Zo hebben ze een tool voor pedagogisch medewerkers van een kinderopvang, ouders en onderwijzers. De tool voor pedagogisch medewerkers (pm-ers) is gericht op hen te helpen begrijpen waarom risicovol spelen belangrijk is, strategieën te leren hoe om te gaan met bekende uitdagingen en hen te helpen een eigen plan te ontwikkelen voor het stimuleren van risicovol spelen in de opvang.
Deze tool is bewezen effectief gebleken in het verhogen van de tolerantie van risico's onder pm-ers (Brussoni et al., 2022). Het droeg niet meer bij in het behalen van de door de pm-er eigen gezette doel door de tool.
De tool voor ouders is een soort e-learning voor ouders met 3 verschillende scenario's waarin ouders worden aangemoedigd eerst even na te denken hoe ze reageren, en ze bewust te maken van hoe ze reageren als bijvoorbeeld hun kind op een bekende route vanuit school met alleen een vriend terug naar huis wil. Of hoe ze reageren als hun kind een raam wil uitsnijden van een kartonnen fort.
Na deze scenario's maken ouders een plan wat ze zelf willen doen en welke stap ze daarvoor gaan nemen. De bedoeling van de tool is om ouders te helpen te laten pauzeren voor ze instinctief hun kind willen gaan beschermen.
Het toestaan van risicovol spelen leidt tot ethische afwegingen en kennis over het kunnen van het kind en de omgeving waarin het kind speelt (Kvaines & Sandseter, 2023). Om bijvoorbeeld pedagogisch medewerkers te helpen niet alleen naar de risico's te kijken, maar ook de voordelen te verkennen van spelervaringen te benadrukken is de risk-benefit assessment toolkit ontwikkeld. De toolkit bestaat uit de volgende onderdelen:
- Een toestemmingsformulier: gebruik dit als je toestemming van ouders nodig hebt
- Een standaard zorgchecklist: gebruik dit als je nieuwe programma's opstart
- Een formulier voor Risk-Benefit Assessment van een speelactiviteit: gebruik dit als je een nieuwe spelervaringen gaat starten met risicovolle elementen
- Een formulier voor een Risk-Benefit Assessment van een speelaanleiding: gebruik dit als je een nieuwe plek betreedt die risico bevat of als er wijzigingen zijn gedaan op een plek waar je al eerder kwam
- Incident registratie template: gebruik dit als een kind of volwassene letsel heeft opgelopen
Een Nederlandse praktijkgerichte uitwerking van de risk-benefit assessment is de Risi-Go of No-Go poster van VeiligheidNL. Volwassenen die van zichzelf wat risicomijdend zijn, leren zo de voordelen te zien van risico's.
Risk Benefit Assessment Toolkit
Risicoach
De Risicoach van VeiligheidNL is een toolkit om kinderopvangorganisaties te helpen om kinderen in de opvang risicovol te laten spelen. Het is een online leeromgeving met ondersteunende materialen en verdiepende training als optie, gericht om hele teams stap voor stap aan de slag te laten gaan met risicovol spel. Het zet in op kennis over risicovol spelen, hoe je risicovol spelen kan opnemen in jouw beleid, hoe je kan communiceren met collega's, ouders en inspectie over risicovol spel, hoe je werkt met risicovol spelen en inspiratie om aan de slag te gaan.
De 7C's richt zich op het creëren van een uitdagende omgevingen waar kinderen kunnen spelen. Het helpt mensen buitenspeelplekken creëren die de ontwikkeling van jonge kinderen stimuleert.
Deze 7 c's, getest in een studie (Brussoni et al., 2017), leidden tot speelplekken tot een hogere kwaliteit van buiten spelen, mentale gezondheid en sociaal gedrag. De 7c's linken fysieke omstandigheden voor buitenspeelplekken met wat we weten van de ontwikkeling van jonge kinderen. De 7 c's staan voor: character (karakter), context, connectivity (verbinding), change (verandering), chance (kans), clarity (helderheid) en challenge (uitdaging).
7C's - Risicovolle speelplekken creëren
RePLAY Toddler
Naar aanleiding van onderzoek werd de RePLAY toolbox ontwikkeld. Deze toolbox is bedoeld om professionals in de kinderopvang te ondersteunen bij het uitvoeren van risicovol spelen. Hij bestaat uit een draaikalender om het hele jaar aan de slag te kunnen met risicovol spelen en methodieken om met een team binnen de kinderopvang aan de slag te gaan met risicovol spelen, ondersteunt door materialen voor bij deze methodieken. Denk bijvoorbeeld aan de methodiek ‘Wie niet horen wil, moet voelen’, een rollenspel waarbij medewerkers ervaren hoe het is als een medewerker leerzame, risicovolle situaties aan- of juist ontmoedigt. Een greep uit de toolbox:
- Een quicksheet met tips en adviezen om de verschillende vormen van risicovol spelen te ondersteunen.
- Begrippenkaartjes met het abc van risicovol spelen
- Kaartjes met ondersteuningstips
- Werkvormen om aan de slag te gaan met risicovol spelen, zoals een rollenspel en stellingen
Dit programma is ontwikkeld door Van Rooijen & Jacobs (2019) voor de buitenschoolse opvang in Nederland. Het programma bestond uit 5 modules, die in drie sessies werden overbracht. Het richtte zich op kennis, houding en begeleiden van risicovol spel. Uit het onderzoek naar dit programma bleek dat professionals vooral moeite hadden wanneer ze moeten loslaten en wanneer ingrijpen. Overall hielp het programma om BSO-medewerkers meer te laten samenwerken en in gesprek te gaan met elkaar over risicovol spelen. Ook heeft het hun houding t.a.v. risicovol spelen significant positiever gemaakt.
Dit programma wordt in diverse opmaat varianten aangeboden door Martin van Rooijen via de Blauwe Ton, waarbij o.a. gebruik wordt gemaakt van de ‘risicowandeling’ en het faciliteren van risicovol spelen door zogenaamde ‘loose parts’. Het project ‘Avontuurlijk Spelen’, waarbij 9 speeltuinen in de gemeente Utrecht meer risicovol spelen zijn gaan faciliteren is ook gebaseerd op dit programma. Het heeft geleid tot de eerste Rommelspeeltuin in Nederland, dat veel media-aandacht heeft gekregen en waarvoor interesse is vanuit diverse andere gemeenten en organisaties.
Professionalisatie programma
Leertraject Gezonde Kinderopvang
VeiligheidNL verzorgt een module binnen de scholing Gezonde Kinderopvang die specifiek ingaat op risicovol spelen. Hierbij wordt gebruikgemaakt van de KijkWaaier-poster als ondersteunend materiaal. Daarnaast is er binnen Gezonde Kinderopvang een spel ontwikkeld voor pedagogisch professionals, gericht op het stimuleren van bewegen en risicovol spel. Ook zijn er onder de noemer Goed Gespeeld diverse materialen beschikbaar, waarmee je op een laagdrempelige manier het gesprek over dit onderwerp kunt voeren met ouders en collega’s.