Inleiding
Ouders worden steeds meer beschermend richting hun kinderen (Van Gelder, 2025). Ouders vinden het moeilijk om kinderen dezelfde vrijheid te geven in het spelen, als ze zelf hebben gehad (VeiligheidNL, 2018). Dit alles is niet zonder gevolgen. Uit onderzoek blijkt dat overbeschermende ouders bijdragen aan meer angst bij kinderen (Affrunti & Ginsburg, 2012) en vaker het gevoel hebben dat anderen hun problemen moeten oplossen (Segrin, Woszidlo, Givertz, Bauer & Murphy, 2012). Ook spelen kinderen steeds minder buiten, onder andere doordat kinderen steeds minder tijd hebben en er minder speelmogelijkheden in de buurt zijn (Blauw, 2024). De gevolgen van deze ontwikkelingen op lange termijn lijken enorm, met onder andere impact op de mentale en fysieke gezondheid van kinderen.
We zien de laatste jaren toenemende aandacht om kinderen ruimte te geven om zichzelf uit te dagen en risico's te nemen. Dit risicovol spelen leert kinderen om te gaan met (kleine) risico's waardoor ze op latere leeftijd in staat zijn om beter om te gaan met grotere risico's (Adams, 2001). De term ‘risicovol spelen’ (risky play) is door de Noorse professor Sandseter bedacht om aan te geven welke aspecten van spelen we missen als we kinderen te veel beschermen en wat de effecten daarvan zijn op de ontwikkeling van kinderen (Sandseter, 2007). Kinderen gaan van nature opzoek naar een gevoel dat Sandseter (2010) schrikpret ('scaryfunny' in het Engels) noemt: een fijn en niet fijn gevoel tegelijkertijd. Het is leuk maar ook spannend, een balans tussen angst en opwinding. Dit dubbele gevoel maakt het aangaan van risico’s juist zo aantrekkelijk voor kinderen.
Kinderen gaan van nature opzoek naar een gevoel dat de Noorse professor Sandseter (2010) schrikpret ('scaryfunny' in het Engels) noemt: een fijn en niet fijn gevoel tegelijkertijd.
Ook in Nederland is er steeds meer ruimte voor kinderen om risicovol te spelen. Martin van Rooijen deed in 2012 en 2013 onderzoek naar de houding van professionals en ouders ten aanzien van risicovol spelen. In 2017 lanceerde kenniscentrum voor letselpreventie VeiligheidNL de campagne ‘Met een beetje risico komen ze er wel’, gericht op ouders van kinderen tussen de 5 en 7. Hier volgden nog vele campagnes, e-learnings en nieuwsberichten voor het bevorderen van het risicovolle spel van het kind op. In 2017 werd ook het Position Paper Risicovol Spelen gepubliceerd, ondersteund door diverse landelijke organisaties zoals Jantje Beton en Platform Ruimte voor de Jeugd (Kuiper, Cotterink, Van Rooijen, 2017). Binnen de kinderopvang is er veel aandacht gekomen voor het stimuleren van de ontwikkeling van kinderen door risicovol spel. Expertisecentrum Kinderopvang biedt bijvoorbeeld handige tools aan voor het inschatten of een risico aanvaardbaar is of niet en deelt praktijkvoorbeelden.
In september 2024 werd het symposium Risicovol Spelen in Nederland georganiseerd, naar aanleiding van de promotie van Martin van Rooijen. Met een vertegenwoordiging van onderzoekers, initiatiefnemers van rommelspeeltuinen, betrokkenen van sport- en jeugdorganisaties en beleidsmakers werd aandacht gevestigd op de kracht van risico. Mede naar aanleiding van dit symposium is het “Collectief Risicovol Spelen – hoe kan het wel?” opgericht, waarbij meer dan dertig organisaties zijn aangesloten.
Doelen van Collectief Risicovol Spelen
Het Collectief heeft vier doelen gesteld waar zij zich de komende periode voor wil gaan inzetten, te weten:
1. Het perspectief van het kind begrijpen
2. Cultuurverandering en draagvlak creëren
3. Risicovol spelen als nieuwe norm
4. Handvatten voor beheerders en aanbieders
Naast het Collectief wordt in mei 2025 door middel van het Congres Risicovol Spelen voor de tweede keer een landelijke dag georganiseerd rondom dit thema, een dag waarop dit whitepaper zal worden aangeboden aan Wethouder Dennis de Vries, in de gemeente Utrecht onder andere verantwoordelijk voor de portefeuilles Wonen en Volkshuisvesting, Jeugd en Jeugdzorg. Met de steeds groeiende aandacht is duidelijk: risicovol spelen heeft een belangrijke plek gekregen in de organisaties die zich inzetten voor (het gezond opgroeien van) kinderen.
In 2022 publiceerde VeiligheidNL een essay over de maatschappelijke ontwikkelingen, perspectieven en handvatten voor de praktijk wat betreft risicovol spelen (Cotterink & Cornelissen). Met de toegenomen aandacht in nationale en internationale context voor deze ontwikkelingen, is het tijd om in deze whitepaper opnieuw de balans op te maken waar we staan. We pogen met dit overzicht risicovol spelen verder onder de aandacht te brengen. We werken zo aan meer ruimte maken voor het uitdagen van kinderen onder ouders, medewerkers in de kinderopvang, beleidsmakers en andere professionals die te maken hebben met het (spelende) kind. Dit doen we door overzicht te bieden van de recente (inter)nationale ontwikkelingen over risicovol spelen, de (gezondheids)voordelen van risicovolspelen, percepties van ouders en professionals over risicovol spelen en hoe risicovol spelen in de praktijk wordt gebracht.
Dit overzicht is geen systematische literatuurstudie, maar een selectie van recente literatuur (2021 tot begin 2025) waarin diverse perspectieven op risicovol spelen en ontwikkelingen worden samengebracht. We hebben in de literatuur op relevante zoekwoorden gezocht en uit verschillende onderzoeken en (nieuws)bronnen informatie gehaald.